Ba thách thức trong việc giữ gìn trật tự Trong Việc nuôi dạy thanh thiếu niên

Sự thay đổi mạnh mẽ trong giai đoạn vị thành niên có thể là điều rất khó với các con, vì nó khiến cuộc sống nội tâm và ngoại cảnh trở nên phức tạp một cách khó lường. “Mỗi sáng con thấy mình trông khác trong gương, mỗi ngày phải cố gắng bắt kịp bạn bè ở trường, ở nhà thì gia đình yêu cầu việc nọ việc kia, còn thầy cô thì cứ liên tục giao thêm bài tập mới – lúc nào cũng có chuyện mới cần quan tâm.” So với thời thơ ấu, tuổi vị thành niên là giai đoạn các con có nhiều thách thức và dễ rối loạn hơn.

Trật tự có thể trở thành một điểm gây tranh cãi lớn đối với nhiều thiếu niên, đặc biệt là khi các em bắt đầu thể hiện cá tính riêng, khao khát được độc lập, hoặc đang trong giai đoạn nổi loạn. Đối với người trẻ, các quy tắc có thể được xem như là một hệ thống áp bức, khi người lớn luôn ra lệnh rằng thiếu niên phải làm gì và không được làm gì. “Ba/mẹ đâu phải là người cai quản cả thế giới!” – đứa trẻ bức xúc có thể phản ứng như vậy.

Đối diện với những thách thức này, thanh thiếu niên cần những người hướng dẫn và hỗ trợ để vượt qua.

Trật tự của người lớn có thể bị xem như kẻ thù của tự do cá nhân, nhưng trên thực tế, sự hỗn loạn cũng không phải là điều mà thiếu niên thực sự mong muốn. Trật tự do cha mẹ đặt ra cũng được đón nhận – dù là trong sự miễn cưỡng – vì hệ thống quy tắc, giới hạn và kỳ vọng ngày trong gia đình mang lại cho các em cảm giác ổn định và có định hướng trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. “Ít ra thì con cũng không phải tự quyết định mọi thứ cho chính mình!”. Vì vậy, cha mẹ có thể hỗ trợ, hướng dẫn con cách thiết lập trật tự ở ba phương diện khác nhau: Trật tự để ổn định, trật tự theo yêu cầu, và trật tự theo ưu tiên

Dù là một căn phòng bừa bộn có thể mang lại cảm giác tự do với các con, thì sống trong môi trường hỗn loạn vẫn có thể gây ra sự bối rối và lo âu. Trật tự trong bối cảnh này có thể tạo ra một cảm giác tự chủ trong một thế giới đang ngày càng mở rộng và trở nên phức tạp hơn.

Đầu tiên, cha mẹ có thể hướng dẫn thiếu niên sử dụng lịch trình để theo dõi những việc cần làm vào thời điểm cụ thể. Tương tự như vậy, cha mẹ cũng có thể giúp trẻ giữ cho bản thân một không gian có cấu trúc rõ ràng, đơn giản – để những vật dụng quan trọng ở nơi có thể dễ dàng được tìm thấy. Biết cách sắp xếp và tổ chức cuộc sống của mình sẽ giúp con cảm thấy chủ động hơn – điều mà nhiều thanh thiếu niên trưởng thành thường chia sẻ sau này: “Dù không hoàn hảo, thì con cũng đã học được cách giữ cuộc sống của mình ổn định.”

Những yêu cầu từ cha mẹ giới hạn tự do của thiếu niên – vào đúng độ tuổi mà tự do trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Đây chính là lý do vì sao thiếu niên thường hay phản kháng trước các yêu cầu từ cha mẹ. Có sự phản kháng thụ động dưới dạng trì hoãn: “Phải mất cả đời mới khiến con bé làm bất cứ điều gì chúng tôi muốn.” Và cũng có sự phản kháng chủ động dưới dạng tranh luận: “Bất cứ điều gì chúng tôi yêu cầu, thằng bé cũng tranh cãi.”

Một lời khuyên lớn dành cho cha mẹ là: Đừng nản lòng. Cha mẹ không cần tức giận, cũng không cần to tiếng, cha mẹ chỉ cần thể hiện rằng mình nói là làm – bằng cách theo sát những gì mình đã chỉ đạo. Hãy kiên nhẫn và bền bỉ theo đuổi yêu cầu của mình, dùng sự kiên định của cha mẹ để vượt qua sự trì hoãn thụ động của con.

Còn trong trường hợp tranh luận xảy ra – tức là việc con cái ngày càng thể hiện sự bất đồng với “quyền lực” trong gia đình – thì điều này thực chất nên được trân trọng. Điều đó cho thấy thiếu niên sẵn sàng trao đổi, nói ra quan điểm thay vì im lặng hay hành xử tiêu cực. Vì vậy, hãy lắng nghe con khi tranh luận, đánh giá cao việc con dám nói lên điều quan trọng với mình, đồng thời làm gương và yêu cầu sử dụng ngôn ngữ phù hợp. Hãy đơn giản tuyên bố:
“Chúng ta sẽ cứng rắn khi cần, linh hoạt khi có thể, và luôn sẵn sàng lắng nghe con – miễn là con nói một cách tôn trọng.”

Việc giữ cho cuộc sống có trật tự có thể liên quan đến việc đặt sự chú ý và năng lượng vào những điều quan trọng nhất. Vấn đề là, khi một đứa trẻ lớn lên, những điều quan trọng nhất có thể thay đổi, đặc biệt là vào khoảng thời gian bước vào cấp hai.

Ví dụ, đối với một đứa trẻ tiểu học, điều quan trọng hàng đầu thường là học tốt ở trường vì điều đó làm bản thân và cha mẹ hài lòng; thứ hai là có bạn bè vì tình bạn mang lại niềm vui; và thứ ba là ngoại hình cá nhân vì cách ăn mặc và diện mạo lúc này vẫn chưa quá quan trọng.

Nhưng cấp hai không còn là tiểu học nữa, một phần vì hầu hết trẻ em lúc này đã bắt đầu chuyển từ thời thơ ấu sang giai đoạn đầu của tuổi vị thành niên. Do đó, các ưu tiên trong cuộc sống có thể được sắp xếp lại như sau: Đầu tiên là ngoại hình cá nhân vì cách bạn nhìn nhận bây giờ là một phần lớn trong việc người khác đánh giá và đối xử với bạn; thứ hai là có bạn bè vì được chấp nhận và cảm giác thuộc về nhóm bạn bè trở nên cực kỳ quan trọng để hoà nhập xã hội; và cuối cùng mới là việc tiếp tục nỗ lực học tập, vì đối với các bạn trẻ, điểm số không còn mang lại ảnh hưởng tức thì như việc giữ gìn ngoại hình và các mối quan hệ bạn bè. Vì vậy, cha mẹ cần có một vài buổi nói chuyện rõ về ưu tiên của các con.

Đối với nhiều bạn trẻ, có thể xảy ra hiện tượng sụt giảm thành tích, với quan điểm là “Điểm số không quan trọng lắm; chỉ cần qua môn là được rồi”. phải giải thích rằng quan điểm này là không đúng. “Điểm số ở cấp hai ảnh hưởng trực tiếp đến việc xét tuyển THPT. Việc xây dựng cơ hội cho tương lai của con ngày càng phụ thuộc vào nỗ lực học tập của con ngay từ bây giờ.”

Biên dịch: Trần Kiều Phong

Tác giả: Carl E Pickhardt Ph.D.

Nguồn: Psychology Today