Tổn thương thời thơ ấu có thể kéo dài

Ngay cả khi đã thành công, những tổn thương từ thời thơ ấu vẫn có thể để lại ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống của chúng ta.

Những điểm chính

• Tổn thương thời thơ ấu có thể làm thay đổi nhận thức của người trưởng thành về sự an toàn, bản dạng cá nhân và khái niệm về “ngôi nhà”.
• Sự cố định về nhận thức (Cognitive immobility) khiến một số người như bị “mắc kẹt” trong những trải nghiệm quá khứ, khó thoát ra được về mặt tâm lý.
• Lạm dụng thời thơ ấu chưa được xử lý có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tin tưởng người khác, cách đối mặt với căng thẳng và chất lượng các mối quan hệ trong cuộc sống trưởng thành.
• Sự hỗ trợ đầy thấu cảm cùng với can thiệp từ chuyên gia có thể giúp làm dịu và chữa lành những tác động lâu dài của sang chấn thời thơ ấu.

Câu chuyện của Sir Mo Farah là một ví dụ điển hình, đầy sức nặng và truyền cảm hứng.

Theo một bộ phim tài liệu của BBC, tên thật của Sir Mo Farah là Hussein Abdi Kahin. Tuy nhiên, ông đã bị buôn người sang Vương quốc Anh dưới danh tính bị đánh cắp của một đứa trẻ khác tên là Mohamed Farah.

Năm 12 tuổi, gần như chưa từng đến trường, Mo Farah được nhập học tại Trường Trung học Cộng đồng Feltham. Trong năm lớp 7, ông đã dũng cảm tiết lộ với giáo viên thể dục – thầy Alan Watkinson – về những hành vi bạo hành mà mình đang phải chịu đựng, cũng như cách ông đến được Anh.

Chính lời chia sẻ ấy đã mở ra cơ hội thay đổi cuộc đời. Các dịch vụ xã hội đã can thiệp, đưa Mo ra khỏi gia đình đã buôn người và sắp xếp cho ông được sống cùng một gia đình người Somalia khác – chấm dứt chuỗi ngày bị lạm dụng kể từ khi đặt chân đến Vương quốc Anh.

Đó là bước ngoặt đầu tiên trong hành trình hồi phục và phát triển bản thân. Tuy vậy, việc bị chia cắt khỏi người thân ruột thịt từ nhỏ khiến ông không hề hay biết rằng mình còn có một người anh em song sinh đang ở lại Somalia.

Vượt lên hoàn cảnh nghiệt ngã, Mo Farah đã trở thành một trong những vận động viên vĩ đại nhất trong lịch sử nước Anh – Sir Mo Farah, nhà vô địch Olympic nhiều lần.

Nguồn: Internet

Tuy nhiên, sang chấn tâm lý không đơn giản biến mất khi hoàn cảnh thay đổi. Nó có thể tồn tại dai dẳng trong ký ức và âm thầm định hình cách chúng ta nhìn nhận thế giới, ngay cả nhiều năm sau khi sự kiện gây sang chấn đã kết thúc. Những chia sẻ của Sir Mo Farah đã phản ánh điều này một cách sâu sắc.

“Tôi không có một tuổi thơ thực sự. Điều đó thật buồn, nhưng quan trọng là bạn làm gì với hiện tại,” anh nói.
“Nhiều năm sau, tôi thường mơ mộng, nhìn con mình chơi đùa. Chúng khoảng chín tuổi, và tôi lại nghĩ: lúc chín tuổi, mình đang làm gì? Giờ chúng tôi có nhà đẹp, xe đẹp, nhưng ngày xưa tôi từng ngủ trên một tấm nệm nhỏ với sáu người trong một căn phòng chật chội.”

Những ký ức về quãng thời gian sống trong cảnh cơ cực, lệ thuộc và bị bóc lột ở London thường xuyên trở lại trong tâm trí Mo Farah, như một chuỗi hồi tưởng không dứt.

Khi chúng ta vô thức hoặc có ý thức trải nghiệm lại quá khứ, khi các ký ức gắn liền với những nơi chốn, con người hoặc sự kiện cũ liên tục xuất hiện, ta có thể đang trải qua “sự cố định nhận thức” (cognitive immobility).
Đây là trạng thái tâm lý khiến một người cảm thấy như bị “kẹt lại” trong quá khứ, khó thoát ra về mặt cảm xúc – và điều này có thể gây đau khổ, đặc biệt khi ta không nhận ra rằng nó đang ảnh hưởng đến cuộc sống hiện tại.

Khi cảm xúc bị “mắc kẹt” trong quá khứ

Trạng thái này có thể khiến chúng ta cảm thấy như bị mắc kẹt về mặt tâm lý trong quá khứ, và điều đó có thể gây đau khổ – đặc biệt nếu chúng ta không nhận ra rằng nó đang âm thầm ảnh hưởng đến cuộc sống hiện tại.

Có thể lập luận rằng những trải nghiệm thời thơ ấu của Sir Mo Farah tại London vẫn đang ảnh hưởng đến cảm nhận của ông về sự an toàn và cảm giác thuộc về một nơi nào đó.
Chẳng hạn, ông có thể vẫn gặp khó khăn khi nhìn nhận London như một nơi an toàn – dù hoàn cảnh hiện tại của ông đã thay đổi rất nhiều. Hiện tại, Mo Farah đang sống cùng gia đình tại Qatar – nơi ông tin rằng sẽ mang lại môi trường sống an toàn hơn cho các con.

Câu chuyện của ông cho thấy rõ: những trải nghiệm trong quá khứ có thể hình thành cảm giác về sự an toàn, niềm tin và cảm giác thuộc về – không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn chi phối những lựa chọn quan trọng trong cuộc sống.
Như Shakespeare từng viết: “Điều đã qua chính là lời mở đầu.”
Quá khứ không biến mất – nó tiếp tục ảnh hưởng đến cách chúng ta suy nghĩ, cảm nhận và hành động ở hiện tại.

Tác dụng chữa lành của việc chia sẻ và trị liệu tâm lý

Gần đây, Sir Mo chia sẻ rằng đã có những lúc vợ ông – chị Tania – nhận ra ông đang trầm ngâm suy nghĩ và hỏi ông đang lo lắng điều gì. Khi ông dần cởi mở, Tania đã khuyến khích ông tìm đến chuyên gia tâm lý, dù lúc đầu ông còn do dự.

Theo lời kể trong bản tin, Sir Mo nói:

“Thành thật mà nói, chạy bộ chính là liệu pháp của tôi. Tôi chưa từng gặp chuyên gia trị liệu, nhưng điều tốt nhất đối với tôi là hiểu được chuyện gì đã thực sự xảy ra. Nếu không nhờ vợ tôi, và không vì các con, có lẽ tôi sẽ chẳng bao giờ làm điều gì cả.”

Sir Mo Farah từng mô tả chạy bộ là liệu pháp của riêng mình, và chính vợ con là nguồn động lực giúp ông đủ can đảm đối diện với quá khứ.
Việc hiểu được những gì đã xảy ra là một bước khởi đầu quan trọng trong quá trình chữa lành sang chấn tâm lý – nhưng chỉ dừng lại ở nhận thức có thể chưa đủ.
Lắng nghe lời khuyên của vợ để tìm đến chuyên gia trị liệu có thể giúp ông xử lý sâu hơn những trải nghiệm đau thương, đồng thời xoa dịu các vết sẹo cảm xúc vẫn còn tồn tại đến hiện tại.

Tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia là một phần thiết yếu trong hành trình hồi phục tâm lý bền vững.

“Cố định nhận thức” (cognitive immobility) là một trạng thái tâm lý đặc trưng bởi:

1. Việc tái hiện và tái cấu trúc liên tục những sự kiện hoặc hoàn cảnh trong quá khứ chưa được giải quyết.
2. Sự gắn bó tâm lý cố định với quá khứ, khiến người trải nghiệm cảm thấy như bị mắc kẹt, khó thoát ra được.
3. Bản dạng cá nhân và cảm giác thuộc về (sense of identity and home) bị gián đoạn.

Những yếu tố này phản ánh phần nào trải nghiệm của Sir Mo Farah – khi những ký ức chưa được xử lý vẫn tác động mạnh mẽ đến cảm giác an toàn và cách ông nhìn nhận hiện tại, dù cuộc sống đã thay đổi.

Việc xác định rõ một người đang ở giai đoạn nào của “cố định nhận thức” có thể giúp người thân, chuyên gia và chính họ lựa chọn phương pháp hỗ trợ phù hợp.
Câu chuyện của Sir Mo là minh chứng cho việc những ký ức chưa được chữa lành vẫn có thể âm thầm định hình cảm xúc, suy nghĩ và hành vi hiện tại.

Khi một người có thể nhận ra điều gì đã xảy ra, điều đó xảy ra như thế nào và ảnh hưởng ra sao đến cuộc sống hiện tại – đồng thời nhận được sự thấu cảm từ người thân và hỗ trợ từ chuyên gia – họ sẽ có cơ hội bước vào hành trình chữa lành thực sự, bền vững và có chiều sâu.

Tác giả : Ezenwa E. Olumba Ph.D.

Dịch và Hiệu đính: Phương Anh

Nguồn: Psychologytoday