Từ Thuốc Lá đến Cocktail: Chuẩn Mực Xã Hội Thay Đổi Như Thế Nào

Sức hút xã hội của rượu bia đang bắt đầu thay đổi.

Các điểm chính:

• Não bộ của chúng ta được lập trình để quan sát những hành vi được chấp nhận trong nhóm và sau đó có xu hướng làm theo.
• Điều mà chúng ta gọi là “bình thường” luôn ở trong trạng thái tiến hóa.
• Sự tò mò về lối sống tỉnh táo (sober curiosity) và việc sống không rượu bia đang ngày càng được nhìn nhận như những lựa chọn thể hiện sự chủ động và có sức mạnh.

Đột nhiên, tôi cảm thấy mình như người lạc lõng – như thể tôi không bình thường. Như thể tôi khác biệt… hoặc tệ hơn, là sai trái.

“Mọi người đều đang uống… mình không uống thì thật kỳ quặc.”
Đây là một cảm giác khó rũ bỏ trong một nền văn hóa mà rượu bia hiện diện khắp nơi.

Rượu xuất hiện trong mọi dịp – tiệc sinh nhật, đám cưới, thậm chí cả tiệc mừng em bé sắp chào đời.
Đi đâu cũng thấy người ta uống – bạn bè, gia đình, đồng nghiệp, thậm chí cả những người mà ta ngưỡng mộ.

Trong một môi trường như vậy, thật dễ để tin rằng uống rượu là điều ai cũng làm – và rằng chúng ta phải hòa theo chỉ để được xem là “bình thường”.

Việc uống rượu thường xuyên có thể đang là “bình thường” hiện nay, nhưng “bình thường” không phải là một tiêu chuẩn cố định. Những hành vi phổ biến của mọi người thực chất thường là những thực hành văn hoá có thể thay đổi theo thời gian.

Vài thập kỷ trước, hút thuốc là điều phổ biến. Ô tô được trang bị bật lửa. Người ta hút thuốc trên máy bay. Tôi còn nhớ chuyến bay quốc tế đầu tiên của mình lúc 5 tuổi — ngồi ở khoang dành cho người hút thuốc bên cạnh mẹ tôi, khi bà đang bế em gái sơ sinh của tôi, và những người lớn xung quanh thì phủ đầy khói thuốc trong không khí.

Nhưng ngày nay thì sao? Chỉ còn một tỷ lệ nhỏ người hút thuốc, và khi họ hút, họ phải ra ngoài toà nhà và đứng trong khu vực được chỉ định. Đó là mức độ mà chuẩn mực xã hội có thể thay đổi.

Điều tôi muốn nhấn mạnh là: “chuẩn mực” luôn thay đổi, và chỉ vì một điều gì đó là bình thường không có nghĩa là nó tốt cho chúng ta.

Chúng ta là những sinh vật có tính xã hội. Não bộ của chúng ta được lập trình để quét xem hành vi nào là được chấp nhận trong nhóm, và sau đó làm theo hành vi đó. Đây là một phần trong cách chúng ta đã sinh tồn qua hàng thế kỷ.

Chúng ta thậm chí còn có một thứ gọi là neurone gương (mirror neurons) — những tế bào đặc biệt trong não sáng lên khi chúng ta quan sát người khác làm điều gì đó, gần như thể chính chúng ta đang làm điều đó. Đó là lý do tại sao, trong một bữa tiệc tối, khi người đầu tiên nâng ly chúc mừng, tay chúng ta cũng thường vô thức nâng ly theo. Và tiếng cười lan rộng trong một nhóm, ngay cả khi câu chuyện đùa không thực sự buồn cười. Khi chúng ta thấy người khác gọi đồ uống, chúng ta cũng cảm thấy thôi thúc gọi theo. Không phải lúc nào cũng vì chúng ta thật sự muốn uống, mà là vì hành vi đó giúp chúng ta hòa nhịp với nhóm.

Nhưng vấn đề là: đứng về phía đa số không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với việc đúng, tốt, hay phù hợp với chính bạn. Như Mark Twain từng nói: “Bất cứ khi nào bạn thấy mình đứng về phía số đông, hãy dừng lại và suy ngẫm.”

Hãy nghĩ về Rosa Parks. Vào thời điểm đó, tuân theo chế độ phân biệt chủng tộc là điều bình thường. Nhưng chính hành động từ chối làm theo đám đông của một người đã khơi nguồn cho một phong trào thay đổi lịch sử. Hoặc hãy nghĩ về thuốc lá. Trong nhiều thập kỷ, thuốc lá xuất hiện ở khắp nơi – trong văn phòng, trên máy bay, thậm chí là ở phòng nghỉ của bác sĩ. Tuy nhiên, chuẩn mực đó cuối cùng đã thay đổi nhờ vào nhiều thập kỷ nghiên cứu, vận động và nâng cao nhận thức. Ngày nay, không hút thuốc đã trở thành điều bình thường.

Điều mà chúng ta gọi là “bình thường” luôn không ngừng thay đổi. Và đôi khi, lựa chọn điều tốt nhất cho bản thân lại đồng nghĩa với việc bạn phải bước ra khỏi chuẩn mực trước tiên.

Ngày nay, sự thay đổi trong cách nhìn nhận về rượu đang phản chiếu lại bước ngoặt văn hóa mà chúng ta từng chứng kiến với thuốc lá.

Trước kia, thuốc lá xuất hiện khắp nơi — được tô vẽ lộng lẫy qua quảng cáo, trở nên bình thường trong các phương tiện truyền thông, và được chấp nhận rộng rãi trong các không gian xã hội. Nhưng rồi, các nghiên cứu y tế, vận động cộng đồng, và sự nâng cao nhận thức dần vạch trần những nguy cơ tiềm ẩn. Giờ đây, hút thuốc bị kiểm soát nghiêm ngặt, thường bị kỳ thị và được xem là mối lo ngại về sức khỏe cá nhân lẫn cộng đồng.

Trong những thập kỷ gần đây, rượu cũng đang đi theo một con đường tương tự — được lãng mạn hóa trên mạng xã hội, ca ngợi trong văn hóa đại chúng, và gắn chặt với đời sống xã hội. Nhưng câu chuyện đó cũng đang bắt đầu thay đổi. Nghiên cứu ngày càng cho thấy sự liên hệ giữa rượu với ung thư, trầm cảm, lo âu và rối loạn giấc ngủ. Và ngày càng nhiều người bắt đầu quan tâm.

Ngày một nhiều người — đặc biệt là thế hệ Millennials và Gen Z — đang tạm dừng việc uống rượu. Không phải vì họ đã “rơi xuống đáy” hay mắc nghiện, mà vì họ đang tự hỏi: “Liệu rượu có thật sự phục vụ cho mình không?” Những sản phẩm không cồn như bia, rượu vang và cocktail mocktail đang trở thành những dòng đồ uống phát triển nhanh nhất. Người nổi tiếng và các nhân vật công chúng bắt đầu chia sẻ hành trình sống không rượu của họ. Và cuộc trò chuyện văn hóa cũng đang thay đổi.

Giống như cách mà chúng ta từng thần thánh hóa thuốc lá, chúng ta cũng đã trải qua hàng thập kỷ bình thường hóa rượu như một phần “vô hại” trong giao tiếp xã hội. Nhưng câu chuyện ấy đang dần rạn nứt.

Một làn sóng mới đang hình thành — nơi ngày càng nhiều người bắt đầu tự hỏi: “Mình có thật sự muốn điều này không?” Và nơi mà sự tò mò về lối sống không rượu hay việc sống tỉnh táo không còn bị xem là một hình phạt hay thất bại, mà là một lựa chọn đầy sức mạnh. Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới — kỷ nguyên của sự thức tỉnh và buông bỏ những điều từng được xem là “chuẩn mực” quanh việc sử dụng rượu.

Việc thực sự từ bỏ rượu – và xây dựng một cuộc sống không rượu đầy thịnh vượng – đòi hỏi nhiều hơn là chỉ “ngừng uống”. Nó cần đến bốn trụ cột để kiến tạo một cuộc sống không rượu vững chắc.

Trụ cột 1 – Khám phá giá trị (Value Discovery): Giúp bạn kết nối lại với những điều thực sự mang lại sự hài lòng và ý nghĩa cho cuộc sống.

Trụ cột 2 – Nâng cấp niềm tin (Belief Upgrade): Viết lại câu chuyện bạn từng được kể về rượu – và về chính bản thân bạn.

Trụ cột 3 – Xây dựng kỹ năng (Skill Building): Thay thế rượu bằng những công cụ tích cực, giúp bạn đáp ứng các nhu cầu mà trước đây rượu từng hỗ trợ.

Trụ cột 4 – Thay đổi tư duy (Mindset Shifting): Nuôi dưỡng tư duy giúp bạn biến mọi khó khăn hay thất bại thành bước đệm phát triển.

Việc học cách uống ít hơn trong một nền văn hóa mà “ai cũng uống” đòi hỏi chúng ta phải nâng cấp niềm tin: rằng không phải điều gì phổ biến cũng là điều tốt cho mình. Đồng thời, học cách nói “không” và thiết lập lại kỳ vọng xã hội.

Cũng giống như bất kỳ kỹ năng nào mới, ta có thể lóng ngóng và cảm thấy không thoải mái lúc đầu – nhưng theo thời gian, ta sẽ tiến bộ. Chỉ khi biết từ chối những gì không còn phù hợp với cuộc sống mà ta mong muốn, ta mới có thể tạo không gian cho những điều thực sự ý nghĩa – những con người, trải nghiệm và giá trị đem lại sự mãn nguyện thật sự.

Tác giả: Jeanette Hu AMFT

Dịch và hiệu đính: Phương Anh

Nguồn: Psychologytoday