Hiểu bản thân để hiểu ngành học

Ngày nay, bố mẹ thường quan tâm rất nhiều về điểm số của con, về những trường đứng đầu và những ngành học được xem là “giỏi”. Tuy nhiên, việc định hướng cho con không nên nằm ở việc khuyến khích trẻ đặt mục tiêu cao hay mơ ước lớn, mà là nhắm tới mục tiêu phù hợp. Tôi có thể mơ cả ngày về việc trở thành một bác sĩ. Vậy nhưng, nếu tôi không có nhu cầu trực tiếp chữa trị cho người khác, nếu tôi không thể chịu nổi lượng kiến thức khổng lồ, hay yêu cầu chuẩn chỉ đến gần như hoàn hảo, thì tôi cũng khó có thể làm bác sĩ được. Mỗi ngành học đều có những đặc thù, áp lực và yêu cầu riêng, không phải chỉ cần mơ là có thể làm được. Có một câu đã được một nhà triết học tên Aristotle đưa ra gần 2.500 năm trước: “Hiểu bản thân là khởi nguồn của trí tuệ.” Đó là một lời nhắc nhở rằng, để đưa ra một quyết định đúng đắn trong học tập hay nghề nghiệp, bước đầu tiên vẫn phải là nhìn lại và hiểu chính mình.

Con mình cần hiểu rõ bản thân là ai, bản thân con có thế mạnh gì, và điều gì khiến con cảm thấy có ý nghĩa – đó mới là nền tảng để chọn ngành học đúng đắn (Alderson et al., 2025). Không phải ai sinh ra cũng có khả năng trở thành bác sĩ, kỹ sư hay luật sư, và điều đó hoàn toàn bình thường. Thậm chí, một xã hội chỉ có thể vận hành một cách hiệu quả khi mỗi người có một vai trò đủ khác biệt và đủ hiệu quả. Ví dụ, một bác sĩ cũng sẽ cần sự hỗ trợ từ những nhân viên kỹ thuật, từ những người giáo viên để có thể hướng dẫn cộng đồng phòng tránh dịch bệnh. Một người có thể giỏi trong việc quan sát, thích làm việc với thiên nhiên, hoặc yêu thích sáng tạo nghệ thuật – những thế mạnh này cũng có thể dẫn đến những ngành học và nghề nghiệp ổn định, thậm chí là xuất sắc, nếu được nuôi dưỡng đúng cách. Một em học sinh yêu thích vẽ, giàu trí tưởng tượng có thể phù hợp với thiết kế đồ họa, kiến trúc, hoạt hình hay mỹ thuật. Một bạn thích nói chuyện với mọi người, giỏi tạo kết nối xã hội có thể rất hợp với tâm lý học, truyền thông, hoặc giáo dục. Việc chạy theo kỳ vọng của người khác dễ khiến các con đánh mất phương hướng, trong khi việc tự hiểu chính mình sẽ giúp các con đưa ra những lựa chọn có ý nghĩa lâu dài. Danh xưng, danh tiếng không phải phần quan trọng nhất của việc chọn trường hay ngành học, mà là cách con có thể phát triển bản thân, là cách môi trường phát huy thế mạnh và giữ vững nội lực của con, để qua đó con có thể đóng góp cho xã hội theo cách phù hợp nhất.

Vậy thì làm thế nào để bố mẹ có thể giúp con mình tìm được một ngành phù hợp? Trước tiên, hãy giao tiếp nhiều hơn với con và kiên nhẫn lắng nghe, khuyến khích con tự đặt ra và trả lời những câu hỏi quan trọng. Liệu con tôi thiên về các môn thể thao đồng đội, hay là người thích theo đuổi những hoạt động cá nhân, như chơi đàn piano? Với con, một khoảng thời gian thư giãn thì cần tụ tập với bạn bè, hay là ngồi trên ghế sofa đọc sách? Khi con sử dụng máy tính hay điện thoại, những trò chơi hay hoạt động nào khiến con thực sự hứng thú nhất? Con có thích làm việc theo nhóm, hay độc lập? Con có dễ cảm thông với người khác không, hay con thích làm việc với số liệu, dữ liệu hơn? Những câu hỏi nhỏ này, nếu được để ý và ghi nhận thường xuyên, sẽ góp phần tạo nên một bức tranh đầy đủ hơn về bản thân con. Ngoài ra, bố mẹ cũng có thể cùng con thử các bài trắc nghiệm tính cách, hoặc tham gia các chương trình tư vấn hướng nghiệp uy tín. Quan trọng nhất, hãy để con có quyền được thử, được sai, và được thay đổi – vì đôi khi, chỉ qua trải nghiệm thật, con mới có thể hiểu được đâu là con đường dành cho mình.

Người viết: Trần Kiều Phong

Nguồn : Alderson, J. E., Lewis, N. A., Hill, P. L., & Turiano, N. A. (2025). Sense of purpose in life predicts university performance and attrition. Student Success, 16(1), 48-60. https://doi.org/10.5204/ssj.3612

Michael J. Petrilli. Education Next . First, Know Thyself. Then, Pick a Career Path