Sốc văn hoá là gì?
Để hiệu về thuật ngữ sốc văn hoá, trước hết phải hiểu văn hoá là gì. Bạn có thể đã biết sự di truyền quyết định phần lớn vẻ bề ngoài và tính cách. Nhưng có thể bạn không biết rằng môi trường xung quanh bạn cũng có ảnh hưởng vô cùng lớn tới ngoại hình và hành vi của bạn.
Môi trường ở đây không phải là không khí hay thức ăn bạn ăn mà là nền văn hoá, ngôn ngữ… Nền văn hoá được hình thành bởi những thứ đơn giản do con người trong cộng đồng, từ gia đình, bạn bè, truyền thống, văn học và thậm chí từ nước ngoài. Những điều này ảnh hưởng tới vẻ bề ngoài của họ, hành vi và giao tiếp. Thông thường, bạn không cần phải học những điều này bởi chúng là bản tính thứ hai của bạn, ví dụ, khi bạn bắt tay ai đó lúc mới gặp, bạn ăn các bữa ăn hàng ngày, bạn cảm thấy vui mừng, hoặc quan điểm về tín ngưỡng, tôn giáo của bạn.
Khi bạn chuyển tới một nơi mới, ví dụ một miền đất hay một thành phố mới, bạn sẽ phải hoà nhập với nền văn hoá ở nơi đó, nó sẽ có thể mang chút khác biệt với nơi bạn từng sống trước đó. Đôi lúc nền văn hoá ở nơi mình từng sống và nơi ở mới sẽ có chút giống nhau, nsong cũng có thể khác biệt và thậm chí là trái ngược hoàn toàn. Một vài điều bạn có thể cho là bình thường ở một vài nền văn hoá ví dụ như việc dành thời gian để ăn cùng gia đình, song đây là việc khó thấy ở một vài nơi có nền văn hoá sống nhanh.
Sự khác biệt giữa các nền văn hoá có thể khiến việc thích nghi với môi trường xung quanh trở nên khó khăn hơn. Bạn sẽ gặp phải những bộ quần áo với kích cỡ không vừa, thời tiết hay thức ăn cũng như những người dân, trường học, các quan điểm lạ với bản thân mình. Bản thân bạn cũng sẽ phải đương đầu với những việc mới ở môi trường mới. Giải quyết những sự khác biệt có thể khiến bạn thấy lo lắng, song những cảm giác đó là một phần trong quá trình thích nghi với môi trường mới.
Cảm giác
Sự thích nghi với môi trường mới của từng người không nhất thiết giống nhau. Đối với một vài người, họ tỏ ra hứng thú về sự dịch chuyển đó, mặc dù có chút buồn vì phải rời xa những người thân và những nơi quen thuộc, nhưng họ nghĩ việc chuyển tới nơi mới sẽ là một trải nghiệm với họ, hoặc đối với họ nơi sống mới sẽ chứa nhiều những điều tuyệt vời. Một vài người thực sự nghĩ như vậy. Tuy nhiên có vài người bị vỡ mộng sau khi họ trải qua một thời gian dài và họ sẽ lại có những hiểu lầm trong cuộc sống xung quanh họ.
Có những người thực sự không thích sự dịch chuyển. Sự thất vọng của họ bắt đầu vào ngày họ nhận ra rằng họ phải chuyển đến một nơi mới. Nó tiếp tục khi họ nhận ra rằng họ không cảm thấy quen thuộc với nơi ở mới.
Cảm giác bị sốc văn hoá ở nhiều người trải qua theo nhiều cách khác nhau, những cảm giác như này thường diễn ra theo những chiều hướng chung như sau: Cảm giác khó chịu có thể khiến bạn cô lập bản thân với môi trường xung quanh và không thể làm quen được với nền văn hoá mới.
Cách tốt nhất là không nên cô lập bản thân như vậy. Nếu bạn bình tĩnh, quan sát, học hỏi và giữ cho các hành động đi vào thói quen nhất định, bạn sẽ tìm được cách khắc phục vấn đề của bản thân. Nhưng nếu bạn thấy chán nản và không thấy tốt hơn kể cả sau mấy tháng sống trong môi trường mới, bạn nên nói chuyện với cha mẹ hoặc người mà bạn thấy tin tưởng để tìm kiếm sự giúp đỡ từ các bác sĩ tâm lý.
Vậy bằng cách nào bạn có thể làm giảm sự thất vọng và nỗi sợ hãi trong bạn? Bằng cách nào để bạn có thể sống thoải mái với môi trường mới. Chúng tôi sẽ gợi ý cho bạn một vài cách sau:
Học ngôn ngữ mới
Tuỳ thuộc vào nới bạn tới và ở, bạn có thể hoặc không gặp rắc rối với ngôn ngữ bản địa. Nếu bạn có thể sử dụng tốt ngôn ngữ bản địa nơi bạn sống sẽ là điều vô cùng thoải mái cho bạn. Việc không hiểu được mọi người nói sẽ khiến bạn bực bội, cũng như việc bạn không thể diễn tả cho mọi người hiểu được điều bạn muốn nói.
Có rất nhiều nguồn có thể giúp bạn làm việc này. Nhiều trường lớp đào tạo các lớp ngôn ngữ với số lượng lớn học sinh, sinh viên mới tới từ nhiều quốc gia khác nhau. Nếu trường bạn học không có lớp dạy về ngôn ngữ, hãy thử kiểm tra xung quanh nơi bạn sinh sống có trung tâm hay phòng đọc nào không. Suy cho cùng thì sách luôn là nguồn tốt để bạn học hỏi, và cả các trang web nữa.
Cho dù bằng phương pháp nào, thì luyện tập là chìa khoá để thành công. Nhiều người luôn lo lắng về khả năng nói ngoại ngữ của bản thân họ, họ không thể hoàn toàn thoải mái và luôn nghĩ rằng mọi người sẽ cười nhạo họ khi họ nói sai hoặc nói vấp một vài từ. Những suy nghĩ này có thể sẽ là động lực để bạn tập nói với một ai đó có thể là người cùng cấp độ với bạn, nhưng quan trọng không kém đó là bạn phải luyện tập với những người có trình độ cao hơn bạn, có như vậy bạn mới sửa chữa và học hỏi được những lỗi sai.
Điều này có thể khiến bạn cảm thấy không thoải mái khi phải nói tận hai lần với cùng một thứ với người bản xứ, hoặc sử dụng sai từ, nhưng hãy nhớ rằng bạn chẳng có gì để phải xấu hổ cả.
Kể cả nếu bạn có thể sử dụng tốt ngôn ngữ mới, nhưng sẽ có những từ tiếng lóng bạn không biết, nó không có trong từ điển (hoặc hầu hết từ điển). Đó là một trong nhiều lý do bạn nên học thêm ngôn ngữ bản địa nơi bạn mới chuyển tới.
Học hỏi thêm nhiều điều
Có rất nhiều sự lo âu đến từ việc bạn chuyển tới nơi ở mới với nhiều thứ mà bạn chưa hề trông mong. Học nhiều thứ về cuộc sống xung quanh môi trường bạn ở sẽ giúp bạn thấy thoải mái hơn.
Trường học là nơi thích hợp để làm điều này. Hãy quan sát và học hỏi từ những người xung quanh bạn, học từ cách giao tiếp tới cách làm một vài việc hữu ích. Ngoài việc học từ bạn bè, người xung quanh bạn cũng có thể học thông qua các chương trình trên ti vi và phim ảnh, nhưng hãy cẩn trọng, không phải tất cả những gì bạn nhìn thấy trên màn ảnh đều là sự thật.
Nếu bạn đang cố gắng học ngôn ngữ mới hoặc muốn hiểu những tiếng lóng thì truyền thông đại chúng cũng giúp ích rất nhiều, ít nhất thì chúng cũng có thể cho bạn những thông tin bạn cần để nói khi bạn muốn làm quen với những người bạn mới.
Bạn không cần phải chú ý hay yêu thích mọi thứ bạn tìm thấy ở nền văn hoá mới, hoặc làm theo cách mà người khác làm, tuy nhiên khi bạn hiểu những gì họ nói khi hoặc cách họ làm, điều đó sẽ giúp bạn thấy thoải mái hơn.
Đối mặt với các rắc rối
Có thể ngữ âm của bạn phát âm ra chưa được chuẩn và khác với những người khác, có thể quần áo bạn mặc khác với những người xung quanh bạn. Hoặc thi thoảng bạn cảm thấy khó chịu với sự khác biệt, đặc biệt là khi bị so sánh với người khác. Tuy nhiên một vài người lại muốn tìm hiểu và làm quen với bạn cũng bởi sự khác biệt đó với họ dường như là điều mới lạ và thú vị. Song với một vài người thì ngược lại.
Một vài người thích cười nhạo bạn có thể do họ luôn có định kiến. Định kiến là lối suy nghĩ đơn giản hoá nhưng hay bị phóng đại hoặc bị hiểu theo nghĩa khác, thường là theo lối tiêu cực. Một ví dụ điển hình của việc này có thể là lối nghĩ những người để tóc xoăn là những người lười. Theo ví dụ này, thì định kiến về tóc xoăn hoàn toàn sai và lối suy nghĩ đó có thể làm tổn thương đến người khác.
Nếu một ai đó liên tục quấy rầy bạn, hãy rời đi, đừng cho họ có cơ hội để tiếp tục. Cho họ thấy được những lời đó đang làm phiền bạn. Nếu bạn không thể bỏ ngoài tai những lời nói đó, hãy chia sẻ với các bạn thân, anh chị em ruột hoặc bố mẹ. Bởi những người thương yêu bạn biết bạn là người tốt, họ có thể giúp bạn hiểu sự bắt nạt sẽ chẳng có nghĩa lý gì hết. Bạn cũng nên tìm kiếm những người ở trường để có thể đi chơi với họ, những người tuyệt vời không bao giờ để tâm đến những lời bắt nạt.
Gia đình của bạn
Gia đình là nguồn hỗ trợ tuyệt vời, với một vài gia đình có các thành viên hay phải di chuyển nhiều nơi thì họ chắc chắn đã có những cảm giác như những gì bạn đang trải qua, thì việc cùng nhau giải quyết vấn đề sẽ có lợi cho bạn bởi họ có thể cho ra những lời khuyên hữu ích. Tuy nhiên, đôi khi các thành viên trong gia đình lại muốn kiểm soát mọi thứ hơi quá. Trong trường hợp như này hãy kiên nhẫn với họ, rất có thể là họ đang sốc trong trong việc tiếp nhận nền văn hoá mới, cũng giống như bạn thôi.
Tìm kiếm sự giúp đỡ nếu bạn cần
Bạn có thể làm rất nhiều để giúp bản thân tự thích nghi với một nền văn hóa mới. Nhưng đừng quên rằng bạn không hề đơn độc, luôn có những người sẵn sàng giúp bạn:
Thay vì suy nghĩ rằng phải từ bỏ nền văn hóa của mình để bạn có thể phù hợp với nền văn hoá mới, hãy giữ cho tâm trí của bạn thoải mái. Coi sự đa dạng như những thứ thú vị trong cuộc đời bạn.
Duy trì nền văn hoá của nước bạn
Mọi người đều cảm thấy áp lực khi phải thay đổi để phù hợp, dù họ đã sống trong môi trường mới trong nhiều ngày hay nhiều năm. Nhưng bạn không cần cảm thấy rằng bạn cần phải thay đổi mọi thứ về bản thân để bạn có thể nổi bật hơn. Tất cả những trải nghiệm của bạn trước khi bạn chuyển đến nơi mới là một phần trong con người bạn và điều làm bạn đặc biệt.
Dưới đây là một số mẹo để đảm bảo bạn có thể hoà hợp giữa hai nền văn hoá:
Hãy nhớ rằng, chìa khóa để vượt qua cú sốc văn hoá của bạn là tìm hiểu nền văn hoá mới và tìm ra cách để sống thoải mái với nó trong khi bạn vẫn giữ được văn hoá của quê hương bạn.
Điều quan trọng là chính bản thân bạn. Cố gắng không ép mình thay đổi quá nhanh hoặc thay đổi quá nhiều thứ cùng một lúc. Bạn cần điều chỉnh tốc độ của riêng bạn. Mọi người đều phải trải qua những thay đổi trong cuộc sống của họ, và dường như bạn đang trải qua nhiều thay đổi hơn người bình thường, nthưng miễn là bạn giữ được những gì quan trọng đối với bạn và tìm ra sự kết hợp tốt đẹp giữa cũ và mới, bạn sẽ tốt.
Lược dịch: Nguyễn Ánh Linh
Nguồn: D’Arcy Lyness, Ph D