Đến tuổi dậy thì, không chỉ có các bộ phận cơ thể mà tâm lý lứa tuổi của trẻ cũng có rất nhiều sự thay đổi. Bố mẹ cùng tham khảo một vài điều dưới đây để cùng đồng hành với con nhé!
Ở tuổi dậy thì, cả nam và nữ đều có sự thay đổi lớn về mặt thể chất và tâm lý. Về đặc điểm tâm lý tuổi dậy thì, trong suy nghĩ của trẻ có nhiều sự thay đổi:
- Sự thay đổi về cơ thể và lòng tự trọng
Ở tuổi dậy thì, thanh thiếu niên luôn muốn được chấp nhận và cố gắng hòa nhập với bạn bè đồng trang lứa. Trong khi đó cơ thể bắt đầu có sự thay đổi dẫn đến một số cảm nhận đặc biệt và tự ý thức được về những thay đổi này. Do đó, đa số những thanh thiếu niên nữ quan tâm đến việc giảm cân, trong khi nam giới tập trung tăng khối lượng cơ bắp.
- Thay đổi về nhận thức
Đây là giai đoạn tích lũy nhanh và mạnh các kinh nghiệm, kỹ năng sống và khả năng tư duy, phân tích những tình huống ngày một phát triển. Ví dụ như khả năng nhận thức được cảm xúc của bản thân với những người khác, chỉ số thông minh và sáng tạo tang nhanh trong giai đoạn từ 14 đến 16 tuổi. Đặc biệt đề cao giá trị bản thân nên dễ dẫn đến những hành vi nguy cơ nếu giá trị hướng đến bị mất đi hoặc không được coi trọng, ví dụ như: trầm cảm, nghiện thuốc, sử dụng các chất kích thích, bạo lực,…
- Tâm trạng không ổn định
Tuổi dậy thì là thời gian phát triển của các hormone và dẫn đến những thay đổi mạnh mẽ về tâm lý. Tâm trạng của thanh thiếu niên ở lứa tuổi dậy thì có thể dao động giữa hưng phấn, tức giận, lo lắng và trầm cảm. Tuy nhiên, nữ giới thường có xu hướng lo lắng nhiều hơn nam.
- Khẳng định sự độc lập
Trong giai đoạn này, thanh thiếu niên nhận ra cơ thể đang trưởng thành. Trong thời gian này, hầu hết thanh thiếu niên có một mong muốn mạnh mẽ là tách bản thân khỏi cha mẹ và khẳng định cá tính riêng của mình.
- Quan tâm đến hình ảnh cơ thể
Đây là điều căn bản, bởi vào thời điểm này trẻ tò mò với những thay đỏi trên cơ thể mình, muốn hiểu cấu tạo cơ thể, sự khác biệt giới tính và bắt đầu có nhu cầu làm đẹp theo từng giai đoạn khác nhau. Từ 10 đến 13 tuổi trẻ bắt đầu quan tâm đến bản thân và những thay đổi trong quá trình dậy thì. Đồng thời, trẻ dễ lo lắng, buồn rầu về những nhược điểm của cơ thể hoặc hay so sánh mình với những bạn đồng trang lứa.
Từ 14 đến 16 tuồi, trẻ bắt đầu quen và chấp nhận với hình thức cơ thể, đồng thời dành nhiều thời gian để làm đẹp cho mình hơn.
Giai đoạn 17 đến 19 tuổi, trẻ không còn quá để ý đến hình thức trừ khi có những bất thường xảy ra.
- Quan hệ với bạn bè
Mở rộng quan hệ xã hội, chơi theo nhóm bạn và chịu ảnh hưởng của nhóm bạn cùng chơi. Thay đổi cần chú ý nhất trong quan hệ bạn bè là giai đoạn 14 đến 16 tuổi trẻ bắt đầu chơi với những nhóm bạn khác giới, bắt đầu có quan hệ lãng mạn, hẹn hò và “thử nghiệm” tình dục.
- Bắt đầu có ham muốn tình dục
Trước khi bước vào tuổi dậy thì, thanh thiếu niên ít ảnh hưởng bởi giới tính và xúc cảm tình dục. Khi hormone thay đổi trong tuổi dậy thì, thanh thiếu niên bắt đầu cảm nhận giới tính ở một khía cạnh khác và bắt đầu trải nghiệm hưng phấn tình dục.
Trong thời gian này, thanh thiếu niên bắt đầu có mối quan hệ lãng mạn và “bắt chước – thử nghiệm” các hành vi thể chất như hôn, thậm chí là quan hệ tình dục.
Khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì
Là thời kỳ chuyển đổi một cách khó khăn về sinh lý với việc nội tiết tố sinh dục nam và nữ tang tiết mạnh hơn, thúc đẩy sự tang trưởng và tạo nên những sự thay đổi đặc thù về giới tính. Sự phát triển về tâm lý chưa tương thích nên dễ tạo ra căng thẳng vê tâm lý (stress) cho trẻ.
Thời gian đầu trẻ có xu hướng nổi loạn hơn, muốn thử nhiều thứ gây tò mò và mang tính kích thích cao. Ngoài ra trẻ cũng dễ gặp phải tình trạng khủng hoảng tâm lý lứa tuổi dậy thì. Cha mẹ nên quan tâm đến tâm lý của trẻ hơn trong giai đoạn nhạy cảm này.
Cha mẹ nên làm gì khi con bắt đầu có những đặc điểm tâm lý tuổi dậy thì như đã nêu ở trên?
- Lắng nghe và thấu hiểu về tâm sinh lý của lứa tuổi, đặc điểm thể chất và tính cách riêng của con, về kỹ năng sống, sự thay đổi qua tâm trạng của con và hỗ trợ kịp thời khi có những biểu hiện tiêu cực.
- Chia sẻ (mở rộng giao tiếp) tạo ra sự cởi mở về những điều diễn ra hàng ngày trong cuộc sống, rút ngắn khoảng cách thế hệ, giáo dục sớm về giới tính, tình yêu, tình dục, kỹ năng phòng ngừa và ứng phó với xâm hại, cùng bàn bạc, giải quyết những vấn đề khó khăn với con.
- Tôn trọng và tin tưởng con như một người trưởng thành; một người bạn, một thành viên có trách nhiệm, tạo cơ hội để trẻ được khẳng định mình, tự mình quyết định, làm việc độc lập và tự chịu trách nhiệm cho hành vi và quyết định của mình,…
- Học kỹ năng qua các diễn đàn hoặc câu lac bộ, các giờ học ngoại khóa,… để trẻ tự hiểu và chấp nhận về sự thay đổi của bản thân và biết cách ứng xử phù hợp.
Ở tuổi dậy thì, thanh thiếu niên thường có xu hướng phát triển sở thích cá nhân và tìm hiểu về giới tính. Một số thành thiếu niên có thể cảm thấy xấu hổ khi bản thân tò mò về cơ thể và chức năng của các cơ quan sinh sản đang phát triển; trong khi một số khác có thể bị chi phối bởi những suy nghĩ cá nhân và muốn khẳng định bản thân. Bên cạnh mặt tích cực, điều này cũng có thể dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực hoặc trầm cảm tuổi dậy thì. Vì vậy, lúc này cha mẹ là những người trực tiếp chăm sóc càng nên coi trọng việc ở cùng con, cùng con chia sẻ và hướng con đến sự phát triển toàn diện.
Nguồn tham khảo: The Asian Parents